Wat is nu eigenlijk een familieopstelling? En wat kan ik verwachten?
Als ik één vraag vaak krijg van mensen die nog nooit een familieopstellingen dag hebben bijgewoond, dan is het wel deze: ‘wat kan ik nu eigenlijk verwachten bij een familieopstellingen dag?’. In dit artikel vertel ik je meer over familieopstellingen en geef ik antwoord op veelgestelde vragen
Systemisch werk kent vele toepassingsvormen. De methode, duur en insteek van een familieopstelling hangt af van de benadering en filosofie van de begeleider die de opstelling faciliteert. In dit artikel licht ik de manier toe waarop ik familieopstellingen begeleid. Dat wil niet zeggen dat andere manieren ‘niet goed’ zouden zijn. Slechts anders.
Ga direct naar:
Hoe werkt een familieopstelling?
Om maar direct antwoord te geven op de vraag: dat weet eigenlijk niemand. Maar dát het klopt, is voelbaar en zichtbaar. Dat is voor mij voldoende. Wat mij betreft hoeven we ook niet te weten hoe zwaartekracht werkt, om het effect ervan op elk moment te ervaren.
Waar we in het dagelijks leven vooral overlevingsmechanismen tegenkomen: hard werken, pleasen, groot houden, in het hoofd zitten. Laat een opstelling de essentie zien: het onderliggende trauma. Zo kan het zijn dat je in de dagelijkse realiteit bijvoorbeeld een moeder ziet die sterk overkomt, alle ballen in de lucht houdt en voor iedereen klaarstaat en in de opstelling zie je haar misschien wel als verzwakt en met weinig levensenergie. Misschien zelfs volledig afwezig. In de dagelijkse realiteit zie je het overlevingsmechanisme: sterk houden, staande blijven. De opstelling het trauma, dat wat er werkelijk in de diepte speelt.
Wanneer is een familieopstelling geschikt?
Je kunt een familieopstelling doen wanneer je in het dagelijks leven belemmerd wordt door steeds dezelfde, terugkerende patronen. Denk bijvoorbeeld aan te hard werken, jezelf wegcijferen, verlatings- of bindingsangst hebben of weinig richtingsgevoel in het leven ervaren.
Ook kun je een opstelling doen wanneer je last hebt van bepaalde emoties of angsten die je telkens opnieuw ervaart en je eigenlijk zelf niet zo goed weet waar het vandaan komt. Een opstelling is ook geschikt om te onderzoeken wat er mogelijk verbonden is aan bepaalde ziekten en aandoeningen (zowel lichamelijk als mentaal).
Hoe ziet een familieopstelling er uit?
Er zijn in de loop der jaren talloze werkvormen ontstaan binnen opstellen. De één niet beter dan de ander, slechts anders. Ik zal proberen zo kort en concreet mogelijk een beeld te schetsen van hoe zo’n opstelling er nu eigenlijk uitziet.
Tijdens een opstellingendag zijn er mensen die een eigen vraag inbrengen, maar zijn er ook een aantal representanten aanwezig. Deze representanten volgen (of hebben gevolgd) de opleiding familieopstellingen aan de Kolibrie Academie. Op het moment dat jij voelt dat je klaar bent voor het inbrengen van je vraag neem je plaats op de stoel naast de begeleider.
De begeleider stelt je vervolgens een aantal vragen. Waarvan de belangrijkste: waar loop je tegenaan? Verder worden er mogelijk nog wat feitelijkheden omtrent je familie(geschiedenis) gevraagd. Mocht je daar geen antwoord op hebben, is dat geen enkel probleem.
Wat belangrijk is, is dat er een zekere mate van energie moet zitten op het thema. Er moet een kracht zitten achter de vraag. De begeleider maakt zichzelf zo veel mogelijk innerlijk ‘schoon’ en voelt waar deze energie zich bevindt. Dat kan iets anders zijn dan de vraaginbrenger van te voren zelf misschien had bedacht of verwacht.
Op het moment dat het thema helder voelbaar is begint de opstelling. De begeleider laat zich leiden door systemische intuïtie en wat zich laat zien in de opstelling. De begeleider nodigt de representanten in het veld uit die een zielsaspect vertegenwoordigen van bijvoorbeeld een moeder, vader, de vraaginbrenger, maar soms ook als iets abstracts, zoals daders, slachtoffers of een dode.
Zij volgen zelf hun innerlijke beweging en zoeken ergens een plek in de ruimte. Alles wat zich in de opstelling laat zien is informatie. Toeval bestaat niet. Denk aan waar ze gaan staan, wat hun houding is, hoe ze zich daar voelen en welke bewegingen ze voelen.
Door middel van het gebruiken van zogenaamde helende zinnen, bewegingen en voice overs van de begeleider ontstaat er in de onderstroom beweging in het systeem van de vraagingbrenger. Mogelijk vallen er tijdens de opstelling direct kwartjes, maar veel vaker vallen die na de opstelling pas (hierover meer onder het kopje ‘wat is het resultaat van een familieopstelling’).
Wanneer de essentie van de opstelling is gezien wordt de opstelling beëindigd. Alles wat we daarna nog zouden doen, leidt af van deze essentie en ontkracht de opstelling. Gemiddeld duurt een opstelling tussen de 15 minuten tot 45 minuten. De duur van een opstelling zegt niets over de impact van de opstelling.
Elke opstelling is in meer of mindere mate ‘voor iedereen’, omdat we in de diepte allemaal min of meer dezelfde ‘issues’ hebben. Ook langs de zijkant is het niet ongebruikelijk om diep geraakt te worden door de opstellingen van anderen.
Als representant in andere opstellingen speelt ook altijd een eigen thema mee. Je komt voor een moment in iemand anders’ schoenen te staan, wat heel veel kan doen met jouw visie op bepaalde gebeurtenissen of personen in jouw eigen leven. Zo kunnen gevoelens van afkeuring en oordeel plaatsmaken voor mededogen en compassie. Je voorstellingsvermogen wordt ruimer.
Een opstelling vraagt om een open houding
Misschien heb je zelf een idee van waar je probleem vandaan komt en wat de oplossing zou moeten zijn. In een opstelling mag je dat helemaal loslaten.
Negen van de tien keer dient zich namelijk iets heel anders aan dan je in eerste instantie had verwacht. Als begeleider werk ik met dat wat zich in de opstelling ontvouwt en volg ik de opstelling.
Waar je met een vraag komt omtrent een probleem wat je zelf gekoppeld hebt aan je vader, dient zich mogelijk een thema aan met de moeder. Blijkbaar is dat hetgene wat eerst aangekeken mag worden voordat je wellicht die relatie met vader kunt onderzoeken. Het kan ook zo zijn dat het thema met moeder ook het thema met vader in beweging brengt.
Dit vraagt wel iets van de vraaginbrenger, namelijk een open houding en een zekere mate van overgave aan het proces. Vertrouwen hebben in de opstelling zorgt ervoor dat het vrij door kan werken in je systeem.
Wat is het resultaat van een familieopstelling?
Soms merk je na een opstelling direct verandering. Veel vaker worden er zaadjes geplant die tijd en aandacht nodig hebben om te ontkiemen. Voor de één duurt dit een week, voor de ander een maand en voor weer iemand anders zelfs jaren. Soms wordt alleen de bodem klaar gemaakt voor het planten van toekomstige zaadjes.
Dit vindt het ego natuurlijk niet leuk. Die wil direct en snel resultaat. Die wil dat de verwachtingen worden vervuld. Helaas is dat met een opstelling zelden het geval. Vaak wordt er zelfs iets compleet anders zichtbaar dan je verwacht had. Maar wél exact wat je nodig hebt.
Hoe meer jij er met je hoofd tussen zit, hoe minder ruimte het zaadje krijgt om tot bloei te komen. En soms zelfs geen schijn van kans heeft om überhaupt te groeien.
Wat het voor het ego lastig kan maken, is dat een opstelling tastbaar is en tegelijkertijd ook weer totaal ongrijpbaar. Lekker paradoxaal.
Zoals eerder genoemd laat de opstelling laat de essentie zien, het trauma. Wat er werkelijk in de diepte speelt. Waar we in de realiteit over het algemeen voornamelijk overlevingsmechanismen, conditioneringen en patronen zien. Het ego kan het lastig vinden om dat onderscheid te maken.
Bijvoorbeeld: zo kun je in de dagelijkse realiteit een vader zien die erg autoritair en bepalend is, maar in de opstelling staat hij erbij als een zwakke, angstige man. Dat is voor het ego enorm verwarrend. De dagelijkse realiteit is het overlevingsmechanisme: dominant zijn. De opstelling laat de essentie zien: angst (met een oorsprong in trauma).
Het ego projecteert de dagelijkse realiteit op de opstelling die zichtbaar wordt, en trekt de conclusie: ‘Dit herken ik niet, dus het is niet waar’. ‘Dit begrijp ik niet en dus is het zinloos’. Het gevolg? Je gaat je verzetten tegen datgene wat zichtbaar wordt: de essentie. Daar waar het werkelijk om gaat. Het ego kan niet voorbij het bekende kijken en zien hoe de signalen uit de opstelling je iets willen vertellen. Je iets duidelijk willen maken.
Let op: het is géén quick-fix
Een opstelling laat de realiteit in de onderstroom zien. Soms confronterend, rauw, pijnlijk. Soms verhelderend, inzichtgevend en luchtig. Vaak verwarrend.
Het hoofd kan het vaak niet bevatten, de ziel begrijpt het volledig. Jouw capaciteit om het niet te willen begrijpen, die realiteit te aanvaarden en het helingsproces zijn natuurlijk weg te laten vervolgen, dát is bepalend voor de impact die een opstelling uiteindelijk kan maken.
En dat vraagt iets van je. Soms grote offers.
Denk aan het stoppen met alsmaar te ‘doen’ en hard werken. Het opgeven van slachtofferschap. Het loslaten van een identiteit. Principes en idealen achter je laten. Het loskomen van onschuldig willen blijven (het brave meisje/jongetje zijn).
Het ‘werk’ gebeurt vanzelf wanneer jij de moed hebt om rust te nemen, om goed voor jezelf te zorgen en je aandacht naar binnen te richten in plaats van naar buiten te projecteren, te vluchten en weg te kijken. Náár de pijn, het ongemak en de weerstand toe bewegen.
Groei vind je in aanwezigheid met alles wat er is. Dan kan een zaadje werkelijk tot bloei komen. En dat kost tijd. Verandering gebeurt niet in één dag.
Een opstelling brengt beweging. Die beweging werkt ook na de opstelling nog door. Er vallen door de loop der tijd steeds meer kwartjes. Je zou het kunnen zien als momenten van integratie. ‘Ineens’ is iets niet meer onbewust maar kun je het bevatten. Het is geen uitzondering dat jaren na het doen van een opstelling spontaan nog dingen op z’n plek vallen.
Is een familieopstelling gevaarlijk?
Nee, in essentie niet. Maar net zoals dat een bakker verantwoordelijk is voor de kwaliteit van het brood, een schilder voor de kwaliteit van het schilderwerk, is de begeleider bepalend voor de veiligheid en de bedding van een familieopstelling. De innerlijke houding van de begeleider is dus essentieel binnen familieopstellingen. Dat wil zeggen: in hoeverre is de begeleider zich bewust van zichzelf en de eigen thema’s? In hoeverre is de begeleider bereid zijn of haar eigen thema’s te onderzoeken, aan te kijken en te doorvoelen? Is de begeleider in staat tot zelfreflectie? Heeft de begeleider kennis van de wetmatigheden die heersen binnen een familiesysteem en worden deze gerespecteerd? Allemaal factoren die meespelen in de kwaliteit en integriteit van het begeleiden.
En ja, net zoals in ieder ander ambacht zijn er mensen die ‘maar wat doen’. Zelf een keer een familieopstelling hebben ondergaan of een boek hebben gelezen, en vanuit daar opstellingen gaan begeleiden. Dán is er absoluut een risico dat een opstelling beschadigend kan zijn voor de cliënt. Overweeg je een opstelling en weet je niet waar je moet zijn?:
- Heeft de begeleider een volwaardige opleiding familieopstelling doorlopen?
- Probeert de begeleider je over te halen om deel te nemen of voel jij je vrij om nee te zeggen?
- Zijn de prijzen die gevraagd worden eerlijk/passend?
- Het allerbelangrijkst: wat verteld je onderbuik je?
Luister naar je gevoel en wees daar heel trouw aan.
Angst voor de beerput
Een veelvoorkomende angst omtrent deelname aan een familieopstelling, is de angst voor de ‘beerput’. Dat er een beerput aan trauma wordt opengetrokken die ze mogelijk niet aan zouden kunnen. Of dat er van alles loskomt dat ze niet zouden kunnen dragen.
Hoe het precies werkt, dat weet eigenlijk niemand. Maar het lijkt zo te zijn dat je in een familieopstelling enkel datgene krijgt wat je op dat moment aan te kijken hebt, én kunt dragen. Niet meer of minder. Als begeleider sta je ten dienste van het systeem achter de cliënt en datgene wat de opstelling je laat zien. Door daar niet zelf van alles van te vinden, je niet te laten leiden door de verwachtingen of wensen van de cliënt of zelf niets in te willen veranderen of oplossen, kun je op een hele zuivere manier de cliënt in een familieopstelling begeleiden.
Ook wanneer er in de periode na een opstelling nog emoties loskomen, vertrouw ik erop dat je dit helemaal kunt dragen én het bovendien de bedoeling is. De beweging die in een opstelling wordt ingezet, werkt tot ver na de opstelling nog in je systeem door. Het enige wat je hoeft te doen, is goed voor jezelf zorgen en volledig de ruimte geven aan de emoties die vrijkomen. En jezelf zo nu en dan te herinneren: ik kan dit dragen.
Een familieopstelling dag bijwonen: hoe gaat dat in zijn werk?
Een familieopstellingen dag doe je samen met andere mensen die ook een vraag hebben of representant zijn. Deze mensen kennen elkaar niet. Misschien vind je het een spannend idee om jouw problemen met een groep onbekenden te delen, maar uit ervaring blijkt dat die spanning binnen no-time is verdwenen wanneer we eenmaal aan de slag gaan met de opstellingen.
Iedereen komt namelijk om eigen thema’s en problemen aan te kijken, en is daarmee totaal niet bezig met wat er bij een ander speelt. De eerste paar minuten kunnen wellicht een beetje ongemakkelijk zijn, maar daarna ontstaat er al snel een warme, hechte band binnen de groep. Iedereen stelt zich kwetsbaar op, en juist dit zorgt voor een gevoel van vertrouwen en respect. Je beseft je al snel: “ahja iedereen heeft zo z’n eigen shit, ik ben niet alleen”. En juist dat besef kan ervoor zorgen dat je je een stuk minder eenzaam voelt in je pijnstukken.
Het bijzondere van een familieopstellingen dag is dat vaak dezelfde thema’s bij meerdere mensen blijken te spelen. De samenstelling van de groep lijkt keer op keer geen toeval te zijn. Ook dit zorgt voor een gevoel van steun en compassie naar elkaar. Je zult zien: iedereen is mens en je bent niet alleen in je problemen.
Ja, het kan best intensief zijn
Een opstellingendag kan best intensief zijn. Je bent ten slotte bezig met diepe processen. Niet alleen je eigen opstelling kan flink wat in beweging zetten, ook representant zijn en de opstellingen van anderen aanschouwen kan de nodige kwartjes laten vallen.
Je systeem kan behoorlijk verward, geschud en bewogen zijn na zo’n dag. Dat kan je moe maken. Het onderbewuste en het lijf is immers aan het werk gezet. Dit is echter een functionele vermoeidheid. Je daaraan overgeven en jezelf de ruimte geven helemaal te zakken in die behoefte naar rust helpt de beweging verder op gang.
Het is dan ook aan te raden de avond na de opstelling zo in te richten dat je rust kan pakken wanneer je voelt dat nodig te hebben. Helemaal mooi zou zijn als je ook de dag erna geen verplichtingen zou hebben. Geen noodzaak, maar wel lekker 🙂
Ervaar het zelf
Uiteindelijk valt een familieopstelling met de mind niet te begrijpen. Het is iets wat je mag ervaren.
Ben je naar aanleiding van artikel nieuwsgierig geworden naar familieopstellingen? Dan nodig ik je van harte uit om het eens te komen ervaren.
