De plek van je vader in het familiesysteem en de invloed hiervan op je leven

Systemisch gezien zijn er drie relaties die het meest bepalend zijn voor hoe je in het leven staat. De allerbelangrijkste relatie is die met jezelf. Daarna komt de verbinding met je moeder, en daarna die met je vader. Dat je vader de derde belangrijkste verbinding is, wil niet zeggen dat het weinig invloed op je heeft. Integendeel. 

Iedereen heeft recht op zijn/haar eigen plek

Je familiesysteem (systeem van herkomst) is het systeem dat de grootste invloed heeft op hoe je je van kind tot volwassene ontwikkelt. Het familiesysteem functioneert aan de hand van bepaalde wetmatigheden. Zo hoort iedereen erbij en kan geen enkel familielid buitengesloten worden. Ook geldt er een bepaalde volgorde. Eerst komen je voorouders, dan je opa en oma, gevolgd door je vader en moeder, jij en eventueel broers of zussen, gevolgd door jouw kinderen als je die hebt.

Als ieder familielid stevig op zijn/haar juiste plek staat, dan kan de stroom van het leven op natuurlijke wijze door het systeem stromen en elke volgende generatie voeden. Wanneer iemand echter niet op de juiste plek staat, ontstaat er disbalans. 

Om stevig op je eigen plek te staan is het belangrijk dat je jouw ouders ook hun plek gunt als je vader en moeder. Dat betekent dat je van hen te nemen hebt wat ze je hebben kunnen geven. Niet meer en niet minder. Elke verdere claim zorgt ervoor dat je jezelf boven je ouders plaatst en ze daarmee hun plek ontzegt. Datzelfde geldt wanneer je ze afwijst, veroordeelt en je verantwoordelijk maakt voor hun mentale of fysieke gezondheid (ten koste van jezelf).

Kwaliteiten uit de vaderlijn

Bert Hellinger, de grondlegger van familieopstellingen, heeft de volgende uitspraak gedaan: “Je moeder geeft je het leven en je vader geeft je een plek in de wereld”. Dit artikel zoomt in op het tweede gedeelte van deze uitspraak.

Als kind is je vader de belangrijkste man in je leven. Voor meisjes is het de eerste kennismaking met een liefdespartner, voor jongens het voorbeeld hoe ze zich later als man dienen te gedragen. 

Hij vormt als het ware een veilige haven van waaruit jij de wereld kunt gaan ontdekken. Je gaat ontdekken wie je zelf bent, wat je zelf wilt in het leven en je gaat je grenzen opzoeken en vormen. En dat allemaal met liefdevolle en daadkrachtige begeleiding van de vader. Je zou kunnen zeggen dat hij het kind leert op eigen benen te staan en de eigen weg te gaan. Zo leer je te vertrouwen op jezelf en op de wereld om je heen. Hierdoor ontwikkel je een natuurlijke daadkracht waardoor je jezelf een plek kan geven in de wereld. Mits je jouw vader zijn juiste plek gunt.

Wat als het nemen van de vader niet mogelijk was?

Soms is het niet mogelijk voor het kind om van de vader te nemen wat het nodig heeft. Dit, omdat de vader daartoe niet in staat was. Hierdoor loopt het kind tekorten op die het meeneemt in het volwassen leven.

• Fysiek afwezige vader. Bijvoorbeeld omdat hij is overleden of door een scheiding het gezin heeft verlaten. Ook het beroep van de vader kan hier natuurlijk invloed op hebben, denk aan uitzendingen, frequente zakenreizen, boorplatform werkers of internationale (vrachtwagen)chauffeurs. Een ruzie kan ook de oorzaak zijn waardoor het contact met je vader letterlijk verbroken is.
• Emotioneel onbereikbare vader. Hoewel hij er fysiek wel is, merk je dat je geen oprecht contact met je vader kunt maken. Gesprekken blijven oppervlakkig en emotioneel lijkt hij onbereikbaar. Je krijgt maar moeilijk hoogte van wat er nu daadwerkelijk in hem omgaat. De oorzaak hiervan ligt vrijwel altijd in kindspijnen of trauma die hij in zijn eigen familiesysteem heeft opgelopen.
• Grensoverschrijdend gedrag. Helaas niet zeldzaam, maar ook komt het voor dat de vader grensoverschrijdend gedrag vertoont naar de kinderen in de vorm van fysiek/mentaal geweld of misbruik.
• Hij staat zelf niet op zijn eigen kindsplek. Je vader heeft, toen hij zelf kind was, overmatig veel moeten helpen in zijn eigen gezin van herkomst. Bijvoorbeeld omdat zijn ouders zelf fysiek en/of mentaal niet in staat waren om voor hem te zorgen.
• Niet nemen van de eigen ouders. Misschien heeft je vader veel oordeel over zijn eigen ouders en heeft hij zijn uiterste best gedaan om zijn eigen kinderen op een andere manier op te voeden dan hoe hij zelf opgevoed is. Juist het oordeel naar jouw opa en oma zorgt ervoor dat je vader het leven niet volledig kan doorgeven.

Zoektocht naar erkenning

Een afwezige vader kan jou niet zien voor wie je werkelijk bent. Voor een (jong) kind is dit een bijna ondraaglijke realiteit. Het heeft de aanwezigheid van de vader immers nodig om veilig de wereld te kunnen ontdekken. 

Het kind zal blijven zoeken naar de erkenning van zijn/haar vader. Het kind gaat hard zijn/haar best doen, bijvoorbeeld door het perfecte brave jongetje of meisje te zijn of gewenst gedrag te vertonen. Het kind probeert te voldoen aan de eisen en verwachtingen van de vader om op die manier alsnog goedkeuring en erkenning te krijgen. Dit gaat soms zo ver dat ze het leven gaan leiden die de vader voor ze uitgestippeld heeft. Geheel onbewust natuurlijk. 

Wanneer het kind dit meeneemt het volwassen leven in, uit zich dat vaak in heel hard werken, constant op zoek zijn naar erkenning (veelal van een autoriteit, zoals een werkgever, goeroe, leermeester, etc) en gezien willen worden. Het leeft niet werkelijk het eigen leven, maar het leven die mogelijk de meeste goedkeuring van de omgeving zal opleveren. Veel mensen met een burn out hebben te maken met deze dynamiek. 

Waaraan merk je dat je vader niet op zijn plek staat?

Er zijn verschillende thema’s waar je in het dagelijks leven tegenaan kunt lopen, die wijzen op een verstoorde band met je vader. De meest voorkomende zijn:

• Hard werken. Hard werken is je niet vreemd, maar echte voldoening haal je er niet uit. Je vraagt je wellicht zelfs regelmatig af waarom je doet wat je doet. Dit harde werken kan zich ook uitten buiten werk, door bijvoorbeeld maar hard te werken in je relatie, voor je eigen ontwikkeling of in het huishouden. De lat ligt vaak erg hoog en het is zelden goed genoeg.
• Bewijsdrang. Gezien willen worden / erkenning krijgen. Je doet er alles aan om de goedkeuring van anderen te krijgen, zelfs als dit ten koste gaat van jezelf.
• Moeite met autoriteit. Het kan zijn dat je onzeker wordt van mensen met autoriteit (werkgevers, hooggeplaatste mensen, politie, (spiritueel)goeroes, etc), hun goedkeuring graag wilt of afhankelijk wordt van hen. Anderzijds kan het ook voorkomen dat je juist enorm afzet tegen iedereen met autoriteit.
• Weinig daadkracht. Het tegenovergestelde komt ook voor, namelijk dat je niet vooruit te branden bent.
• Het leven overkomt je. Je stroomt maar een beetje machteloos zo mee en hebt weinig regie over je leven. Je weet niet zo goed wie je nu eigenlijk bent en waar je voor staat.
• Gered willen worden. Sommige mensen met een verstoorde vaderband zoeken de veiligheid die ze gemist hebben bij hun vader bij iets of iemand anders. Bijvoorbeeld door zich aan te sluiten bij een bepaalde groepering, of het te zoeken bij een (spiritueel) goeroe. Wanneer je niet stevig op je plek staat, kun je je makkelijk verliezen in het geloof of de persoon die je aanhangt. Onbewust heb je de overtuiging dat deze stroming jou wél kan redden, in tegenstelling tot je vader. Hiermee maak je jezelf afhankelijk, waardoor het vinden van je eigen plek in het leven nog lastiger wordt.
• Extreme onafhankelijkheid en/of juist heel afhankelijk zijn. Je doet het allemaal wel alleen en tegelijkertijd hoop je dat er iemand komt die de lasten wat van je gaat verlichten. Je wilt het alleen doen en gered worden tegelijk.

Hoe kun je de verbinding met je vader herstellen?

Het is niet zo dat je door een afwezige vader maar moet leren leven met bovenstaande issues. Het is enkel zo dat – ervan uitgaande dat je volwassen bent – je zélf moet gaan zorgen voor de erkenning en veiligheid die je om welke reden dan ook gemist hebt bij je vader. Je vader helemaal nemen zoals hij is, is essentieel om die kwaliteiten in jezelf toe te laten en krachtig in het leven te staan.

Met ‘je vader nemen zoals hij is’ bedoel ik niet dat je al het gedrag van je vader maar goed moet keuren. Je kunt nog steeds grenzen stellen en aangeven wat zijn gedrag of uitspraken met jou doen. Zeker wanneer je vader je in het verleden groot onrecht aangedaan heeft, zoals mishandeling of misbruik, is dit niet meer dan logisch. Het betekent ook niet dat je per se contact met hem op moet nemen wanneer je hem al jaren niet meer gesproken hebt. Of überhaupt contant met hem moet hebben. Als je vader overleden is, is dit natuurlijk sowieso niet mogelijk.

Het gaat hier om je innerlijke houding: de plek die je je vader geeft in je hart. Dat jij hem werkelijk helemaal kunt zien voor wie hij is: je vader. Het gaat erom dat je ten diepste beseft dat jouw vader de enige juiste vader voor jou is. Dat niemand anders dan hij jou het leven heeft kunnen geven. Wanneer je de bijbehorende pijn van het vroegere gemis, verdriet of woede naar je vader toe helemaal kunt toelaten (zonder daar van uit te handelen), dan schoon je jezelf beetje voor beetje op. Uiteraard is dit een (rouw)proces die mogelijk jaren kan duren. Vanuit daar kan er verbinding ontstaan en kan het leven weer stromen. Al is dat alleen maar in de onderstroom en niet in de realiteit. 

Vanuit die verbinding kun je al het moois wat je vader je heeft kunnen geven helemaal nemen (al is dat alleen maar het leven), en alles wat je belast bij hem laten. Wanneer het oordeel naar je vader wegvalt, valt daarmee ook een stuk oordeel naar jezelf weg. Hiermee geef je jezelf ook een stevigere positie in je systeem. Je geeft je vader dan een grote plek in je hart, en hiermee eer je jouw vader. Vanuit liefde en respect. Naast dat het de band met je vader (innerlijk) versterkt, voedt het op termijn ook de relatie die je met jezelf hebt. Stap voor stap kun je het jezelf goed laten gaan, je eigen weg gaan en jezelf een plek geven in de wereld.

Wat gebeurt er wanneer je jouw vader helemaal aanneemt?

Vooropgesteld dat dit een proces is waar jaren overheen kan gaan, kun je in de dagelijkse realiteit wel aan een aantal dingen merken dat er beweging is ontstaan. Zo kun je merken dat je steeds meer en makkelijker op een gezonde manier je mannelijke kwaliteiten kunt benutten (dit geldt ook voor vrouwen). 

Je ambitiedrang, bewijsdrang of passiviteit verdwijnt en ervoor terug krijg je een natuurlijke daadkracht om jezelf in de wereld te zetten. Je zoekt de leiding in jezelf, waardoor je meer regie neemt over het leven. Het vertrouwen in jezelf en de keuzes die je maakt neemt toe. Daarmee word je ook minder gevoelig om afhankelijk te worden van anderen.

Waar je voorheen misschien alleen maar bleef ‘doen’, zul je merken dat je minder acties onderneemt, maar de acties die je neemt wél veel meer impact maken. Je gaat dingen doen die voldoening brengen en komen vanuit een innerlijke beweging. 

Familieopstelling en oefening voor thuis

Familieopstellingen zijn een prachtige tool om te onderzoeken wat er in diepte tussen jou en je vader speelt – en waar je nog iets aan te kijken hebt. Mocht je hier interesse in hebben, dan staat het je natuurlijk geheel vrij om je eens aan te melden voor één van de familieopstellingsdagen. Wil je je verder verdiepen in systemisch werk en/of zelf het vak van opstellen leren, dan is de opleiding familieopstellingen misschien wel iets voor jou.

Oefening ‘het nemen van de vader’

Uiteraard kun je ook zelf al het e.e.a. doen. Deze visualisatie oefening kan je inzicht geven of mogelijk zelfs al beweging brengen. 

Sluit je ogen en neem even de tijd om je op jezelf en je lichaam af te stemmen. Dit kun je doen door bijvoorbeeld een bodyscan te doen of een aantal minuten je ademhaling te volgen. Voel hoe je erbij zit. Wat ervaar je allemaal in je lichaam? Welke fysieke sensaties of emoties kom je tegen?

Probeer dit zo veel mogelijk zonder oordeel te doen. Dus je neemt alleen maar waar wat je zo tegenkomt in je lichaam. 

Wanneer je zo op je lichaam gericht bent, stel je je dan voor dat voor jou je vader verschijnt. En neem de tijd om je vader innerlijk aan te kijken. Ook nu neem je waar wat dit doet in jou en geef je alles wat zich aandient de ruimte om door je heen te stromen. 

Als je een tijdje hebt gekeken kun je naar hem uitspreken:

Lieve papa
Jij bent mijn vader
Ik ben je dochter/zoon
Jij hebt mij het leven gegeven
Niemand anders had dat kunnen doen
En voor dat leven kan ik je dankbaar zijn
Dankjewel lieve papa
Ik eer jou als mijn vader

Vind je het lastig om te visualiseren? Dan kun je ook een plaatsanker maken. Schrijf het woord ‘vader’ op een leeg blaadje en leg die ergens in de ruimte neer (je woonkamer bijvoorbeeld). Ga vervolgens zelf tegenover dat blaadje staan. Je kunt ook andere voorwerpen als plaatsanker gebruiken, zoals een kussen, een stoel of een steen.