‘Nee’ is óók een antwoord
Binnen systemisch werk zijn een aantal woorden kenmerkend. De meest bekende zijn wel: ‘ik zie je’, ‘ja’ en ‘dankjewel’. Maar er is nog één woord van groot belang, en die wordt veelvoudig vergeten: nee.
Sterker nog. Misschien is ‘nee’ nog wel het allerbelangrijkste woord in een maatschappij waar grenzeloosheid beloond en misschien zelfs verwacht wordt. Zorgen voor anderen, jezelf wegcijferen, rekening houden met de ander, je aanpassen. Er wordt verwacht dat je niet jezelf, maar de ander op de eerste plek zet. Dát maakt je een goed mens.
Jezelf wegcijferen/opofferen voor anderen maakt je een goed mens – dan hoor je erbij. Wanneer je voor jezelf kiest en jezelf op één zet wordt er al snel met de (veelvuldig misbruikte) term narcist gegooid – dan word je buitengesloten.
Het resultaat is een maatschappij waar veel – heel veel – mensen ver verwijderd zijn geraakt van zichzelf. Want grenzeloosheid gaat altijd ten koste van jezelf.
Zonder grenzen is het onmogelijk te bepalen waar jij eindigt en de ander begint. Zonder grenzen is er geen echte verbinding. Je bent niet naar binnen gericht, maar naar buiten. Weg bij jezelf, gericht op de ander. We denken vaak dat dit dan verbinding is. In feite is dit het tegenovergestelde.
Zonder grenzen, geen verbinding
Verbinding kan alleen ontstaan wanneer jij aanwezig bent in en bij jezelf. Wanneer je voelt wat er bij jou gebeurt. Alleen dan kan je afgestemd zijn op de ander. Je voelt dan namelijk wat van jou is en wat bij de ander hoort. Zonder dat daar allerlei overlevingsmechanismen of patronen tussen gaan zitten.
Alleen door aanwezig te zijn in en bij jezelf kun je ook voelen wanneer er een grens bereikt wordt. Een grens kun je niet bedenken – dan komt deze waarschijnlijk vanuit overlevingsmechanismen. Een échte grens, kun je alleen maar voelen. In je lijf. Nergens anders.
Wanneer je die grens voelt, voel je ook wat een passende reactie is. Een échte grens is vrij van veroordeling of buitenproportionele emotionele reactie (dan wordt trauma geraakt). Je bent bereid de consequenties van de gestelde grens te aanvaarden. Want wat het stellen van die grens dan doet bij de ander, tja, dát is – heel lullig gezegd – niet jouw probleem. Dat hoort bij de ander.
Jouw grens hoef je nooit uit te leggen
Onthoud ook: een grens hoef je nooit uit te leggen. Ook ben je de ander geen verantwoording schuldig. De ander hoeft je grens zelfs niet te begrijpen.
Vaak willen we een grens dan toch uitleggen, om het enerzijds makkelijk voor onszelf te maken. Je kunt dan het schuldgevoel wat van je afpoetsen. Anderzijds om het makkelijker te maken voor de ander. We proberen daarmee te voorkomen dan hij/zij zich afgewezen voelt, ook weer een projectie van een eigen pijn. Iemand ontlasten van een mogelijk trigger is niet jouw verantwoordelijkheid. Sterker nog: daarmee ontkracht je niet alleen jezelf, maar ook die ander.
Kun jij de consequenties van ‘nee’ aanvaarden?
Wat er waarschijnlijk gaat gebeuren op het moment dat je ‘ineens’ je grenzen begint aan te geven, is dat er onrust en weerstand ontstaat. Waarschijnlijk voel je die zelf maar dit kan óók bij de ander naar boven komen.
De systemen waar je onderdeel van bent (vrienden, werk, sportclubjes, maar vooral familie) zijn namelijk gewend geraakt aan jou grenzeloosheid. Én hebben daar vaak baat bij. Het is niet ongebruikelijk dat de omgeving de nodige weerstand gaat bieden. Eigenlijk opnieuw een uitnodiging voor jou om goed te blijven voelen én je grens te blijven bewaken. Iedere keer opnieuw.
Daarmee loop je het risico mensen te verliezen. Er niet meer bij te horen. Buitengesloten te worden. Mensen gaan misschien zelfs wel van alles van je vinden. Die consequenties dien je bereid te zijn te aanvaarden. En ja, doodsangst is hierbij geen ongewoon gevoel.
Word vrienden met je schuldgevoel
Ja, ook zal hier de nodige schuldgevoelens mee gepaard gaan. Die zijn bijna onvermijdelijk in het proces terug naar jezelf. Je gaat immers voor jezelf kiezen en daarmee anderen mogelijk teleurstellen of afwijzen. Daar kom je jouw eigen pijn en angst voor afwijzing weer tegen. Dat hoort erbij. Zeker naar ouders (of naar je partner) kan dit een moeizaam en pijnlijk proces zijn om te doorlopen.
Je kunt het jezelf pas werkelijk goed laten gaan op het moment dat jij je gaat begrenzen. Alleen dan kun je jezelf gaan zien, veiligheid gaan voelen in en bij jezelf, op jezelf gaan vertrouwen én heel goed voor jezelf zorgen. Dan ga je jouw eigen kop werkelijk vullen en kun je vanuit overvloed gaan geven, in plaats van vanuit een tekort.
Dus. Samenvattend komt het hierop neer:
Wanneer jij moet kiezen tussen het pleasen van een ander of het tevreden stellen van jezelf, kies dan altijd jezelf. Een ‘nee’ tegen een ander is meer dan eens een ‘ja’ tegen jezelf. En dat is die nee méér dan waard. Echt waar.